«قائد حسن خان» فرزند «قائد پیرمحمد لر» از خوانین شجاع و نامدار طایفه ممسنی در حدود سال ۱۲۴۸ه.ق در ناحیه امام‌زاده دَرآهنی نورآباد به دنیا آمد و در حدود سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۱۹ ق در داراب درگذشت و در نزدیکی امامزاده پیرغریب در روستای دراکویه بین شهرستان داراب و فسا به خاک سپرده شد. در مورد علت مهاجرت قائد حسن خان به داراب اطلاعات دقیقی موجود نیست. ولی چند روایت مختلف شفاهی در این باره وجود دارد. بر اساس یک روایت، ایشان به دلیل درگیری طایفه‌ای بر سر اراضی ملکی که منجر به کشت و کشتار گردید، با گروهی از وابستگانش به شیراز رفت و از آنجا به دستور والی فارس، مأمور شد که حاکم یاغی بندرعباس را سرکوب و مالیات عقب‌افتاده را از وی دریافت نماید. اراضی حاصلخیز ناحیه فسارود داراب به پاداش این مأموریت به وی و طایفه‌اش واگذار شد.

بر طبق روایتی دیگر، مخالفت قائد حسن خان با ظلم و ستم مأموران حکومت قاجار موجب تبعید وی و جمعی از طایفه ممسنی به داراب گردید. حاکم فارس برای سرکوب شورش‌هایی که در منطقه بوشهر و بندرعباس رخ داد، از قائد حسن خان تقاضا کرد که با جمعی از جنگجویان طایفه ممسنی، به کمک نیروهای دولتی برود.

قائد حسن خان پس از استقرار امنیت در بوشهر، با نیروی نظامی همراه عازم بندرعباس گردید. او حاکم یاغی بندرعباس را وادار نمود تا مالیات معوقه را به دولت پرداخت نماید و از آنجا راهی شیراز گردید.

بازگشت قائد حسن خان از بندرعباس به شیراز، همزمان با سرکشی طوایف بهارلو و اینانلو در نواحی داراب و فسا بود که سربازان دولتی توانایی رودررویی با آنها را نداشتند. قائد حسن خان، به درخواست محمدعلی خان قوام‌الملک، شورشیان را از داراب بیرون راند و با حسین خان بهادر نظام بر سر تقسیم منطقه به توافق رسید. دخالت و درگیری قائد حسن خان در حوادث بندرعباس و داراب در سال ۱۲۸۴ ق، در دوره فرمانروایی سلطان مرادمیرزای حسام‌السطنه در فارس انجام گرفت. پس از استقرار قائد حسن خان در ناحیه فسارود داراب، ۵۰۰ خانوار از طایفه ممسنی به او پیوستند و در آنجا ماندگار شدند. قائد حسن خان علاوه بر نخستین همسرش که از طایفه ممسنی بود، در سال ۱۲۴۸ ه.ق، با گوهر خانم دختر معصوم خان بیات ازدواج نمود. وی یازده برادر، و از دو همسرش، پنج پسر به نام‌های شهباز خان، هادی خان، کاکا خان، غلامرضا خان، محمدرضا خان و دو دختر به نام بیگم خانم و گلی خانم داشت. برخی از برادران قائد حسن خان همراه با تعدادی از ممسنی‌ها به نواحی تنگ کرم فسا، جهرم و کرمان مهاجرت کردند. در این بین تعداد زیادی از ممسنی‌های داراب در بیماری همه‌گیر شایع در دوره قاجار از بین رفتند.

سرنوشت طایفه ممسنی داراب:

در سند ازدواج دوم قائد حسن خان به تاریخ ۱۲۸۸ ه.ق نام پدر او قائد پیرمحمد لر؛ و در سند ازدواج محمدرضا خان فرزند قائد حسن خان در مورخ ۱۳۳۸ ه.ق، از آنها با عنوان، «عالیجاه عزت‌همراه محمدرضا خان ولد قائد حسن خان کلانتر و بانی طایفه لر» نام برده شده، و در حاشیه همین سند در کنار مُهری، «ابن مرحمت‌پناه قائد حسن خان لر»، نوشته شده است.

با وجودی که قائد حسن خان به نام بانی طایفه لر ممسنی در داراب معروف بوده است، حدود ۲۰۰ سال پیش از او، در اواخر دوره صفویه از سال ۱۱۳۶ تا ۱۱۴۰ ه.ق، که ایران در تصرف افغانان بود، سرکردگان ممسنی و شول، در منطقه داراب همراه با سپاه سید احمد خان که از طرف مادر به شاه سلیمان صفوی می‌رسید با افغانان می‌جنگیدند. در آن زمان قلعه حسن‌آباد داراب از مراکز دفاعی سید احمد خان بود.

نیاکان قائد حسن خان از خاندان‌های قدیمی قائدان ممسنی در دوره صفویه بوده‌اند، و شجره‌نامه خانوادگی او که بر پوست آهو نوشته شده بود تا سی سال پیش وجود داشته است. بیشتر بازماندگان طایفه ممسنی داراب، نام خانوادگی قائدی را انتخاب و کم‌وبیش، خاستگاه اولیه نیاکانشان را فراموش کرده‌اند. طایفه ممسنی داراب پس از مرگ قائد حسن خان به‌تدریج انسجام خود را از دست داد و در طوایف ایل خمسه یا در روستاهای مختلف ادغام شدند.

سرهنگ راس انگلیسی در سال ۱۱۸۵ م (۱۲۹۱ق) در فهرست طوایف خمسه از طایفه بهارلو، باصری و ممسنی نام برده است‌. در حالی که ۱۴ سال بعد، لرد کرزن در فهرست خویش در کنار طوایف خمسه، نامی از ممسنی نمی‌برد. لرد کرزن به جدول‌هایی شامل اسامی تعداد زیادی از طوایف ممسنی و بختیاری اشاره کرده است که به گفته او این طوایف، در خط سیر مهاجرت خود در نواحی شرقی فارس رفت‌وآمد می‌کنند (ایران و قضیه ایران). در نتیجه تیره‌های لر وابسته به طوایف باصری، عرب و ترک ایل خمسه می‌باید بقایای طایفه ممسنی وابسته به قائد حسن خان و تیره‌های بختیاری‌تبار خویشاوند آنها باشند.

(اطلاعات مربوط به زندگی قائد حسن خان به‌وسیله آقای ناصر قائدی فرزند حسن خان، نوه محمدرضا خان و نبیره قائد حسن خان از چند منبع شفاهی گردآوری و همراه با دو سند در سال ۱۳۷۷ برای آقای ابوذر همتی (لر پژوه) ارسال گردیده است. قائد حسن خان نیای پنجم آقای قائدی است).

دانسته‌های تکمیلی خود را درباره این نوشته با ما به اشتراک بگذارید.